У 1990 годзе сотні гамяльчукоў, узброіўшыся лозунгамі і плакатамі, ішлі па вуліцах Масквы. Праект 1142Х распавядае, як арганізоўвалася акцыя і чым усё ў выніку скончылася.
Мастак: Street Wind
У ліпені 1990 года беларусы прыехалі ў Маскву з патрабаваннямі да ўрада вырашыць чарнобыльскія праблемы. Акцыя была прымеркавана да 28 з'езду КПСС і была названая «Маршам за выжыванне». Арганізатарам маршу быў працоўны заводу Гомсельмаш Яўген Мурашка — адзін з заснавальнікаў страйкавага руху ў Гомелі і Беларусі. Актывіст распавёў падрабязнасці паходу на Маскву ў ліпені 1990 гады.
«Марш за выжыванне» быў новым этапам забастовачнага руху, звязанага з незадаволенасцю грамадзян зместам першай чарнобыльскай дзяржпраграмы. Паколькі серыя забастовак у Гомелі так і не прывяла да выканання патрабаванняў страйкоўцаў, гомельскі гарадскі стачачны камітэт прыняў рашэнне заявіць пра сябе падчас чарговага з'езда камуністычнай партыі ў Маскве. Гомельскі гарсавет змог атрымаць ухвалу ад Массавета на прыезд дэлегацыі з Гомеля.
Фота: vytoki.net
Прыняць удзел у акцыі былі запрошаны не толькі гамяльчукі, але і жыхары Магілёва і Бранска. У выніку ў Маскву накіравалася 350 чалавек. Прадпрыемствы, якія накіравалі сваіх работнікаў на акцыю, выдзелілі 11 аўтобусаў. Яўген Мурашка быў непасрэдным арганізатарам «маршу»:
«Я кіраваў калонай, адказваў за маршрут. Прыязджаем, на акраіне Масквы нам кажуць: «Вы перакурыце і мы потым вас на аўтобусах даставім да Краснай плошчы». Я кажу: «Не, так не пойдзе... Моўчкі прыехалі, нас моўчкі дзесьці прыжмуць і потым моўчкі мы паедзем абратна».
Каб быць пачутымі ў Маскве, пратэстоўцы прынялі рашэнне ісці пешшу да Краснай плошчы. Да іх прыставілі міліцэйскае суправаджэнне.
«Мы і так у накідках чорных, я зрабіў, каб было яшчэ змрочней, я калону расцягнуў пажыжэ, каб даўжэй была».
Шэсце калоны па вуліцах Масквы. Фота: vytoki.net
Так калона дайшла да крамлёўскай сцяны, дзе праход ёй перагарадзілі супрацоўнікі міліцыі, якую ўзначальваў начальнік у генеральскіх пагонах.
«Мы, кажу, ставім вам, таварыш генерал, такую ўмову: калі да гадзіны вы нас не прапусціце, мы самі пойдзем. «А мы тут усякіх бачылі». Я кажу, дык вы не бачылі беларусаў яшчэ тут».
Пратэстоўцы ля ўваходу на Красную плошчу. Фота: vytoki.net
Тут жа ля крамлёўскай сцяны пачаўся мітынг. Гукавыя калонкі накіравалі на сцяну. Гэта дазволіла павялічыць гучнасць гуку за кошт рэзанансу.
«Масква ўжо чуе, што тут нейкі «шухер» ля Крамля. Да нас сталі прабівацца людзі. Яны перакрылі падземныя пераходы. Дзве машыны спецназа стаяла за вуглом, бачылі мы. Гэта значыць «шухер» мы нарабілі, як і хацелі. Сталі патрабаваць Гарбачова. Нам кажуць, што Гарбачоў у прэзідыуме сядзіць з'езда, ён не можа, нас прыме таварыш Рыжкоў».
У дамоўлены час да мітынгоўцаў выйшлі людзі, якія запрасілі прайсці ў Крэмль.
«Я разумею, што нас хочуць усё ж нейтралізаваць. Прынята рашэнне: усе жадаючыя, хто хоча, ідзе ў Свярдлоўскую залу, астатнія — мітынгуюць».
Выслухаць патрабаванні пратэстоўцаў прыйшлі старшыня Савета міністраў СССР Мікалай Рыжкоў, старшыня Дзяржаўнай камісіі па надзвычайных сітуацыях Віталь Дагужыеў і першы сакратар ЦК кампартыі БССР Яфрэм Сакалоў.
«Мы дамовіліся, што прыедзе Дагужыеў, ягоная камісія, правядзём перамовы па кожным пункце. Іх было 54 пункты патрабаванняў. Па кожным пункце камісія будзе абмяркоўваць... Слова было дадзена з іх боку».
Сустрэча пратэстоўцаў з членамі ўрада ў Крамлі. Фота: vytoki.net
На 11 ліпеня 1990 года ў СССР планавалася правядзенне ўсесаюзнай забастоўкі шахцёраў.
«Я, выступаючы, сказаў так: «Вось мы прыехалі да вас, запомніце, мы вымушаны будзем падтрымаць шахцёраў»… І калі я вось гэта вымавіў, устаў сыходзіць, мяне пытаюцца: «А баставаць будзеце 11-го?» Я кажу, што калі вы абдурыце нас, то, вядома, будзем. Хаця гэта быў блеф. Ужо ў той час мы не маглі страйкаваць. Ужо не было рэсурсаў, вельмі хутка спад пайшоў».
Як і было дамоўлена, у Гомель прыехала камісія. Напрацягу двух тыдняў у будынку аблвыканкама абмяркоўваўся кожны пункт патрабаванняў пратэстоўцаў.
«Што характэрна, яны прыехалі са сваёй ежай, са сваёй вадой, таму што ім страшна было ў нашых сталовых харчавацца — радыяцыя».
1 жніўня ў Гомелі быў падпісаны выніковы пратакол, паводле якога ўрад БССР браў на сябе абавязак выканаць 34 патрабаванні пратэстоўцаў. Гэта была сапраўдная перамога для Гомеля і забастовачнага руху.
Але на гэтым усё не скончылася. Парткам Гомсельмаша не выканаў адно з патрабаванняў пратакола, з-за чаго Яўген Мурашка арганізаваў двухдзённую забастоўку на заводзе. «Прадпрыемства для працы, а не для прапаганды» — скандавалі страйкоўцы. І партком на Гомсельмашы быў ліквідаваны.